Badania kontrolne nastolatki – co warto sprawdzić?

W okresie dojrzewania dużo się dzieje z ciałem nastolatki. To dobry moment na badania profilaktyczne i naukę dbania o zdrowie.

Badania krwi dla nastolatków – kluczowe parametry

Okres dojrzewania to czas wielu zmian w organizmie nastolatki. W związku z intensywnym rozwojem i nagłym wzrostem (skok pokwitaniowy) szczególnie narażone są na niedobory takich substancji odżywczych, jak: białko, żelazo, wapń, witaminy, fosfor i magnez. Ich brak może prowadzić do: anemii, złamań kości, próchnicy zębów, drżenia i skurczy mięśni, a także problemów z koncentracją, uwagą oraz pamięcią.

Warto sprawdzać kluczowe parametry, robiąc badania profilaktyczne nastolatki. Dzięki temu możliwa jest kontrola stanu zdrowia i uniknięcie wielu poważnych chorób lub odpowiednio wczesna reakcja. To także nauczenie dziecka ważnego nawyku – regularnego dbania o swój organizm. Warto wykonać takie badania, jak:

• morfologia krwi – obrazuje ogólny stan zdrowia,
• OB, CRP – wykrywają infekcje toczące się w organizmie,
• AlAt – bada funkcjonowanie wątroby,
• kreatynina – określa sprawność pracy nerek,
• badanie ogólne moczu – istotne informacje na temat układu moczowego, a pośrednio o innych narządach i układach,
• TSH i fT4 – wykrycie zaburzeń tarczycy,
• glukoza i insulina – diagnozowanie cukrzycy,
• wapń – określa gęstość mineralną kości,
• ferrytyna – ocena zapasów żelaza,
• hormony płciowe – wykrycie zaburzeń pracy hormonów.

Wyniki badań laboratoryjnych zawsze powinny być skonsultowane z lekarzem, ponieważ tylko on potrafi właściwie zinterpretować wartości parametrów w kontekście wszystkich badań i stanu zdrowia nastolatki. W zależności od wielu czynników, inne wartości będą normą dla różnych osób.

Badania hormonalne u nastolatek

Hormony regulują pracę całego organizmu. W czasie dojrzewania gospodarka hormonalna jest zachwiana i dochodzi do gwałtownych zmian. Jest to stan przejściowy, ale czasem warto sprawdzić poziom hormonów. Objawami zaburzeń hormonalnych u nastolatek są:

• trądzik młodzieńczy,
• depresja i stany depresyjne,
• cukrzyca typu 1,
• niedobór lub nadmierny wzrost,
• brak miesiączki i nieregularne cykle,
• niedoczynność lub nadczynność tarczycy.

Poziomy hormonów płciowych u dojrzewającej dziewczynki

Hormony płciowe stymulują dojrzewanie i decydują o zakończeniu procesu wzrastania. W przypadku nastolatek najczęściej badanie ich poziomu wykonuje się z powodu problemów z miesiączką – zaburzony cykl menstruacyjny, nieregularna miesiączka lub jej brak, obfite krwawienia, bóle w podbrzuszu. Nieprawidłowe wartości hormonów płciowych mogą świadczyć także o innych dolegliwościach.

Badanie hormonów płciowych to zwykle określenie poziomu 4 najważniejszych:

• prolaktyny,
• FSH (hormon folikulotropowy),
• progesteronu (luteina),
• estradiolu (jeden z estrogenów).

Badania poszczególnych hormonów wykonuje są w ściśle określonych dniach cyklu i w godzinach porannych, ponieważ ich poziom zmienia się w ciągu doby. Interpretacji wyników zawsze powinien dokonać lekarz, ponieważ tylko on wie, które parametry mogą nieznacznie odbiegać od norm w sytuacji konkretnej pacjentki.

Praca tarczycy a zdrowie nastolatki

U nastolatków zaburzenia hormonalne tarczycy powodują: zahamowanie wzrostu, opóźnione dojrzewanie płciowe, problemy z miesiączką, tycie, senność, problemy z uwagą i koncentracją. Dlatego warto sprawdzić pracę tego gruczołu za pomocą badań laboratoryjnych.

W celu wykrycia zaburzeń w funkcjonowaniu tarczycy wykonuje się badanie fT4 wraz z TSH, których wyniki także interpretuje się łącznie. Oba parametry pozwalają na ocenę czynności tarczycy i wykrycie nieprawidłowości, nawet gdy nie ma wyraźnych objawów. Badanie fT4 oraz TSH wykonuje się w godzinach porannych, w przypadku fT4 trzeba być na czczo.

Interpretacji wyników hormonów tarczycy powinien dokonywać wyłącznie lekarz, ponieważ wartości uzależnione są od wieku czy płci. Poza tym stosunek stężenia fT4 i TSH charakteryzuje się czasową oraz osobniczą zmiennością i zależy od funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego, przez co wiele czynników ma wpływ na otrzymane parametry.

Poziom glukozy i insuliny u nastolatki

W celu sprawdzenia poziomu glikemii u nastolatek wykonuje się pomiar glukozy na czczo w godzinach porannych (poziom glukozy zależy od rytmu dobowego). Drugi sposób to krzywa glukozowa i insulinowa (test doustnego obciążenia glukozą). Stężenie glukozy i insuliny ocenia się na czczo oraz po przyjęciu odpowiedniej ilości glukozy w celu sprawdzenia, jak organizm radzi sobie z nagłym napływem cukru do krwi.

Najczęstszą przyczyną podwyższonego poziomu glukozy jest cukrzyca (zarówno typu 1, jak i 2), ale może być także objawem innych poważnych chorób. Dlatego warto zbadać poziom cukru we krwi.

Badania ginekologiczne u dziewcząt

Celem pierwszej wizyty u ginekologa może być profilaktyka lub konkretne dolegliwości, np. nieregularne miesiączki.

Dojrzewająca dziewczyna może odczuwać wstyd i skrępowanie, tym bardziej, jeżeli nie rozpoczęła współżycia. Badania ginekologiczne dziewicy są możliwe i bezpieczne, ponieważ przeprowadza się je w inny sposób. Lekarz może:

• dokonać oceny rozwoju zewnętrznych narządów płciowych,
• przeprowadzić badanie ginekologiczne, by sprawdzić stan pochwy i ujścia szyjki macicy z użyciem specjalnego wziernika w mniejszym rozmiarze,
• wykonać USG w celu oceny jajników przez powłoki brzuszne,

Natomiast pierwszą cytologię wykonuje się dopiero rok po rozpoczęciu współżycia.

Czytaj więcej: Jak wygląda pierwsza wizyta u ginekologa?

Często nastolatki zastanawiają się, jak przygotować się do wizyty u ginekologa. Przede wszystkim nie warto się stresować i obawiać, a podstawą są higiena i wygodny strój.

Co nastolatka może sprawdzić sama?

Stan zdrowia można także kontrolować samodzielnie w domu. Warto nauczyć nastolatkę samobadania piersi, które stanowi podstawowy krok w profilaktyce raka piersi. To ważny nawyk. Samobadanie składa się z dwóch etapów – oglądania wizualnego i badania dotykowego (palpacyjnego).

Nastolatkę warto także zachęcać do kontroli i utrzymania zdrowej masy ciała. Wystarczy waga i obliczenie wskaźnika BMI. Z drugiej strony należy przestrzec przed nadmiernym odchudzaniem się. Zbyt mała ilość tkanki tłuszczowej, która ma wpływ na wydzielanie hormonów płciowych może powodować nieregularne cykle menstruacyjne, a w skrajnych przypadkach nawet zanik miesiączki.

Mierzenie ciśnienia krwi i tętna pomaga kontrolować właściwe ich wartości. Do pomiarów w domu najwygodniej jest stosować automatyczne ciśnieniomierze. Należy wykonywać po 2 pomiary w kilkuminutowych odstępach, rano i wieczorem, o stałych porach.

Nastolatkę warto zachęcić do prowadzenia kalendarzyka miesiączkowego, by mogła nauczyć się jak funkcjonuje jej organizm w cyklu menstruacyjnym – kiedy ma owulację, dni płodne i niepłodne oraz kiedy może wystąpić kolejne krwawienie. W przyszłości taka umiejętność może posłużyć do kontroli płodności.

Warto obserwować zmiany fizyczne i psychiczne u nastolatki w czasie dojrzewania. Można wówczas zbagatelizować ważne symptomy świadczące o poważnej chorobie, tłumacząc je okresem dorastania i burzy hormonów.