Normy i role społeczne – czym są i jak wybrać własną drogę w życiu?

Przez całe swoje życie będziesz przyjmować jakieś role społeczne. Najpierw była to rola dziecka, potem nastolatka, a kolejnym krokiem jest bycie dorosłym człowiekiem. Podczas lat nauki jesteś uczniem, a potem studentem. Kiedy idziesz do pracy, stajesz się pracownikiem, a gdy zakładasz swoją rodzinę jesteś rodzicem. Takich ról społecznych jest naprawdę mnóstwo, co oznacza, że musisz odnaleźć się w wielu różnych sytuacjach i zawsze będziesz w nich trochę inną osobą. Co charakteryzuje różne role społeczne? Z jakimi normami społecznymi możesz zetknąć się w swoim życiu?

Rola społeczna – definicja

Każdy człowiek jest małą częścią społeczeństwa i w zależności od jego sytuacji życiowej ma w nim do odegrania pewne role. Mówiąc najprościej rola społeczna to pewien wzór zachowania dopasowany do konkretnej sytuacji, którego oczekuje społeczeństwo. Do każdej roli będzie przypisany trochę inny wzorzec postępowania, ale każdy z nich składa się z różnych norm, zakazów, nakazów, wartości czy cech psychicznych i fizycznych.

Najłatwiej to wytłumaczyć na konkretnym przykładzie. Bycie nastolatkiem to też pewna rola społeczna! Taka osoba ma naście lat i przechodzi właśnie burzliwy czas dojrzewania. Dodatkowo od nastolatka wymaga się, żeby chodził do szkoły czy odrabiał zadania domowe. Jeżeli tego nie będzie robić, musi liczyć się z konsekwencjami, czyli kłopotami w nauce, kłótniami z rodzicami czy nawet wyrzuceniem ze szkoły. Charakterystyczne dla nastolatków jest poszukiwanie samego siebie i swojej drogi życiowej, nawiązywanie przyjaźni z rówieśnikami czy szukanie swoich pasji. Każdą rolę społeczną da się w podobny sposób opisać!

Przykłady ról społecznych

Istnieje wiele różnych ról społecznych, a pierwszą z jaką wszyscy się spotykają, jest rola dziecka. W tym czasie opiekę nad Tobą sprawują rodzice (rola mamy i taty to kolejne role do odegrania!), a Twoim zadaniem jest poznawanie otaczającego świata, nauka nowych rzeczy czy nawiązywanie kontaktów z innymi. Kolejny stopień to rola nastolatka, a potem dorosłego. Bycie dorosłym to spora odpowiedzialność, a wszystkie konsekwencje złych zachowań będziesz ponosił tylko Ty (dziecko, które ukradnie batonik w sklepie, traktuje się zupełnie inaczej niż dorosłego, który zrobi to samo). Jeżeli w dorosłym życiu przekroczysz granice tego, co wolno, a czego nie, to tylko Ty będziesz za to odpowiedzialny.

Na podobnej zasadzie funkcjonują takie role jak rola ucznia i pracownika. W dorosłym życiu, kiedy nie będziesz przychodził do pracy lub zaniedbasz swoje obowiązki, możesz się liczyć nawet ze zwolnieniem. W przypadku ucznia to rodzice ponoszą odpowiedzialność za swoje dziecko, ale w najgorszym przypadku wyrzucenie ze szkoły również jest możliwe. Działa to w taki sposób, aby pozwolić dorastającemu człowiekowi nauczyć się brać odpowiedzialność za swoje czyny, a z wiekiem konsekwencje stają się coraz poważniejsze.

Co to jest norma społeczna?

Z rolami społecznymi jest powiązane także pojęcie normy społecznej. Co to tak dokładnie jest? Normy społeczne to nic innego jak przyjęty odgórnie sposób postępowania danego człowieka lub zachowania się, którego wymaga od niego grupa. Można je również nazwać zakazami i nakazami dotyczącymi zachowania jednostki. Najłatwiej to wytłumaczyć na jakimś charakterystycznym i zapadającym w pamięć przykładzie! Normy społeczne wymagają od ludzi, żeby np. nie chodzili nago po ulicy. Jeżeli ktoś się do tego nie stosuje, to będzie źle odbierany przez otoczenie, a na dodatek czekają go też konsekwencje takiego zachowania np. zatrzymanie przez policję, grzywna lub areszt.

Rodzaje norm społecznych

W społeczeństwie spotkasz się z wieloma rodzajami norm. Jedne będą określone w prawie, a inne mogą wynikać z systemu wartości, który obowiązuje w danej społeczności albo z jakiejś tradycji. Nie są one skierowane do nikogo personalnie (raczej do ogółu), ale mimo to wszyscy wiedzą, że muszą się do nich stosować.

Normy formalne

Jednym z typów norm społecznych są normy formalne. W tym przypadku wszystkie nakazy i zakazy są spisane i jasno określone. Dobrym przykładem może być np. kodeks karny.

Normy nieformalne

Jeżeli chodzi o normy nieformalne, to są to bardziej zwyczaje wynikające z tradycji lub ogólnie pojętych zasad stosowanych w danej społeczności niż uporządkowany system. Normy nieformalne mogą być inne dla poszczególnych grup społecznych, np. w jednej rodzinie rodzice będą wymagać trochę innych rzeczy niż w kolejnych rodzinach. Podobnie sprawa wygląda w przypadku grup znajomych – każda jest zupełnie inna, więc jej członkowie razem tworzą swoje własne zasady.

Normy prawne

Mówiąc o podziale norm społecznych, nie można pominąć tych prawnych. Są tworzone przez państwo i obowiązują wszystkich obywateli danego kraju. Normy prawne to jednocześnie normy formalne, ponieważ są oparte na przepisach, a za ich nieprzestrzeganie grozi kara.

Normy religijne

W tym przypadku normę religijną tworzą osoby z konkretnej wspólnoty religijnej i każda osoba, która jest wierząca, musi ich przestrzegać. Takie zasady często dotyczą nie tylko poszczególnych osób, ale również całych grup społecznych.

Normy nieformalne w życiu nastolatka

W swoim życiu najczęściej spotkasz się z różnymi normami nieformalnymi. To te wszystkie zasady, których musisz się trzymać w kontaktach z innymi ludźmi. Kiedy np. rodzice chcą, żebyś wrócił do domu o określonej porze, a Ty się spóźnisz, bo impreza z przyjaciółmi się przeciągnęła, to złamiesz jedną z nieformalnych norm waszej rodziny. Z tego powodu czekają Cię też konsekwencje np. gniew rodziców albo jakaś kara. Podobnie sprawa wygląda w przypadku przyjaźni czy relacji z rodzeństwem. Wszystkie zasady, które pojawiają się w Twoich relacjach z innymi ludźmi, to właśnie normy nieformalne. Nigdzie nie są spisane, ale wszystkim są znane bardzo dobrze, bo wyczuwamy je instynktownie.

Kiedy będę dorosły...

Dorosłość to czas, kiedy można samodzielnie podejmować wszystkie decyzje dotyczące swojego życia, ale również wtedy pojawia się wiele nowych obowiązków i zadań do wypełnienia. Kiedy staniesz się dorosły, wcielisz się w wiele różnych ról społecznych: pracodawcy, pracownika, rodzica, męża lub żony itd. Każda z tych ról będzie wymagała trochę innych cech charakteru i predyspozycji np. w przypadku bycia pracownikiem będą wymagać od Ciebie sumienności i zaangażowania, a od pracodawcy przedsiębiorczości i dobrego zarządzania ludźmi. W zależności od tego, jaki zawód wybierzesz, pewne cechy charakteru mogą Ci pomóc w jego wykonywaniu, a inne to utrudnić. Podobnie sprawa wygląda w przypadku bycia rodzicem, partnerem oraz każdej innej roli społecznej. W zależności od tego, w jakim miejscu się znajdziesz np. w pracy czy w domu, będą Cię też obowiązywać konkretne normy społeczne.

Kim chcę zostać w przyszłości? Jak znaleźć swoją drogę? Porady dotyczące tego tematu znajdziesz w naszym poradniku!